Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Περίπου 4.000 άτομα ηλικίας έως 90 ετών υποβλήθηκαν σε σαρώσεις (μαγνητικής τομογραφίας) για να αποκαλυφθούν οι συνδέσεις μεταξύ των εγκεφαλικών τους κυττάρων.
Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Cambridge έδειξαν ότι ο εγκέφαλος παραμένει στην εφηβική φάση μέχρι τις αρχές της δεκαετίας των τριάντα, όταν και «φτάνουμε στο αποκορύφωμά» μας.
Λένε ότι τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε γιατί ο κίνδυνος ψυχικών διαταραχών και άνοιας ποικίλλει κατά τη διάρκεια της ζωής.
Ο εγκέφαλος αλλάζει συνεχώς ως απάντηση σε νέες γνώσεις και εμπειρίες – αλλά η έρευνα δείχνει ότι αυτό δεν είναι ένα ομαλό μοτίβο από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο.
Αντίθετα, αυτές είναι οι πέντε φάσεις του εγκεφάλου:
- Παιδική ηλικία – από τη γέννηση έως την ηλικία των 9 ετών
- Εφηβεία – από 9 έως 32
- Ενηλικίωση – από 32 έως 66
- Πρόωρη γήρανση – από 66 έως 83 ετών
- Όψιμη γήρανση – από 83 ετών και μετά
«Ο εγκέφαλος επανασυνδέεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Πάντα ενισχύει και αποδυναμώνει τις συνδέσεις και δεν πρόκειται για ένα σταθερό μοτίβο – υπάρχουν διακυμάνσεις και φάσεις επανασύνδεσης του εγκεφάλου», δήλωσε στο BBC η επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας, Δρ. Alexa Mousley.
Κάποιοι άνθρωποι θα φτάσουν σε αυτά τα ορόσημα νωρίτερα ή αργότερα από άλλους – αλλά οι ερευνητές δήλωσαν ότι ήταν εντυπωσιακό το πόσο ξεκάθαρα ξεχώριζαν αυτές οι ηλικίες στα δεδομένα. Αυτά τα μοτίβα αποκαλύφθηκαν μόνο τώρα λόγω της ποσότητας των εγκεφαλικών σαρώσεων που ήταν διαθέσιμες στη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications.
Οι πέντε φάσεις του εγκεφάλου
- Παιδικη ηλικία – Η πρώτη περίοδος είναι όταν ο εγκέφαλος αυξάνεται ραγδαία σε μέγεθος, αλλά ταυτόχρονα αραιώνει την υπερβολική αφθονία συνδέσεων μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων, που ονομάζονται συνάψεις, οι οποίες δημιουργούνται στην αρχή της ζωής. Ο εγκέφαλος γίνεται λιγότερο αποτελεσματικός σε αυτό το στάδιο. Λειτουργεί σαν ένα παιδί που περιπλανιέται σε ένα πάρκο, πηγαίνοντας όπου θέλει, αντί να κατευθύνεται κατευθείαν από το Α στο Β.
- Εφηβεία – Αυτό αλλάζει απότομα από την ηλικία των εννέα ετών, όταν οι συνδέσεις στον εγκέφαλο περνούν από μια περίοδο αδίστακτης αποτελεσματικότητας. «Είναι μια τεράστια αλλαγή», είπε η Δρ Mousley, περιγράφοντας την πιο βαθιά αλλαγή μεταξύ των φάσεων του εγκεφάλου. Αυτή είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία υπάρχει ο μεγαλύτερος κίνδυνος εμφάνισης ψυχικών διαταραχών.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η φάση της εφηβείας ξεκινά γύρω από την έναρξη της εφηβείας, αλλά αυτά τα τελευταία στοιχεία υποδηλώνουν ότι τελειώνει πολύ αργότερα από ό,τι υποθέταμε. Κάποτε πιστευόταν ότι περιοριζόταν στα εφηβικά χρόνια, πριν η νευροεπιστήμη υποδείξει ότι συνεχιζόταν μέχρι τα 20 και τώρα στις αρχές της δεκαετίας των 30. Αυτή η φάση είναι η μόνη περίοδος κατά την οποία το δίκτυο των νευρώνων του εγκεφάλου γίνεται πιο αποτελεσματικό. Η Δρ Mousley είπε ότι το εύρημα αυτό υποστηρίζει πολλές μετρήσεις της εγκεφαλικής λειτουργίας που υποδηλώνουν ότι κορυφώνεται στις αρχές της δεκαετίας των τριάντα, αλλά πρόσθεσε ότι είναι «πολύ ενδιαφέρον» το γεγονός ότι ο εγκέφαλος παραμένει στην ίδια φάση μεταξύ εννέα και 32 ετών.
- Ενηλικίωση – Στη συνέχεια έρχεται μια περίοδος σταθερότητας για τον εγκέφαλο καθώς εισέρχεται στη μακρύτερη εποχή του, η οποία διαρκεί τρεις δεκαετίες. Η αλλαγή είναι πιο αργή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σε σύγκριση με τα πυροτεχνήματα πριν, αλλά εδώ βλέπουμε τις βελτιώσεις στην αποτελεσματικότητα του εγκεφάλου να αντιστρέφονται. Η Δρ Mousley είπε ότι αυτό «ευθυγραμμίζεται με ένα οροπέδιο νοημοσύνης και προσωπικότητας» που πολλοί από εμάς θα έχουμε δει ή βιώσει.
- Πρόωρη γήρανση – Αυτό ξεκινά στα 66, αλλά δεν πρόκειται για μια απότομη και ξαφνική μείωση. Αντίθετα, υπάρχουν μετατοπίσεις στα πρότυπα των συνδέσεων στον εγκέφαλο. Αντί να συντονίζεται ως ένας ενιαίος εγκέφαλος, το όργανο διαχωρίζεται ολοένα και περισσότερο σε περιοχές που συνεργάζονται στενά – σαν μέλη συγκροτημάτων που ξεκινούν τα δικά τους σόλο έργα. Παρόλο που η μελέτη εξέτασε υγιείς εγκεφάλους, αυτή είναι επίσης η ηλικία στην οποία αρχίζουν να εμφανίζονται η άνοια και η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι οποίες επηρεάζουν την υγεία του εγκεφάλου.
- Όψιμη γήρανση – Στη συνέχεια, στην ηλικία των 83 ετών, μπαίνουμε στο τελικό στάδιο. Υπάρχουν λιγότερα δεδομένα από ό,τι για τις άλλες ομάδες, καθώς η εύρεση υγιών εγκεφάλων για σάρωση ήταν πιο δύσκολη. Οι αλλαγές στον εγκέφαλο είναι παρόμοιες με την πρόωρη γήρανση, αλλά ακόμη πιο έντονες.
Η Δρ Mousley είπε ότι αυτό που πραγματικά την εξέπληξε ήταν το πόσο καλά οι διαφορετικές «ηλικίες ευθυγραμμίζονται με πολλά σημαντικά ορόσημα» όπως η εφηβεία, τα προβλήματα υγείας αργότερα στη ζωή, ακόμη και οι αρκετά μεγάλες κοινωνικές αλλαγές στις αρχές της δεκαετίας των 30, όπως η γονεϊκότητα.
«Μια πολύ ωραία μελέτη»
Η μελέτη δεν εξέτασε τους άνδρες και τις γυναίκες ξεχωριστά, αλλά θα υπάρξουν ερωτήματα όπως ο αντίκτυπος της εμμηνόπαυσης στον εγκέφαλο.
Ο Duncan Astle, καθηγητής νευροπληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και μέλος της ομάδας που ήταν υπεύθυνη για την έρευνα, δήλωσε: «Πολλές νευροαναπτυξιακές, ψυχικές και νευρολογικές παθήσεις συνδέονται με τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος. Πράγματι, οι διαφορές στην εγκεφαλική λειτουργία προβλέπουν δυσκολίες με την προσοχή, τη γλώσσα, τη μνήμη και μια ολόκληρη σειρά από διαφορετικές συμπεριφορές».
Η διευθύντρια του κέντρου για τις ανακαλύψεις επιστημών του εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο του Edinburgh, καθηγήτρια Tara Spires-Jones, η οποία δεν συμμετείχε στην ερευνητική εργασία, δήλωσε: «Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη που υπογραμμίζει πόσο πολύ αλλάζει ο εγκέφαλός μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας».
Είπε ότι τα αποτελέσματα «ταιριάζουν καλά» με την κατανόησή μας για τη γήρανση του εγκεφάλου, αλλά προειδοποίησε ότι «δεν θα βιώσουν όλοι αυτές τις αλλαγές δικτύωσης ακριβώς στίς ίδιες ηλικίες».
Πηγή: BBC News